Το μεγάλο ταξίδι της Babe..

Όταν το τελευταίο μου collie (που προερχόταν από άσυλο) πέθανε, έπρεπε να γεμίσω το κενό που είχε αφήσει o Trouper. Έστειλα e-mails σ’ όλους τους φίλους μου που ασχολούνταν με collies από άσυλα σκύλων. Τους εξήγησα και τους ζήτησα «στείλτε μου το χειρότερο από τα χειρότερα σκυλιά που έχετε. 

Δεν θέλω σκύλο, θέλω να δημιουργήσω ένα project. Μη χαραμίσετε ένα φυσιολογικό σκυλί μαζί μου, ένα σκυλί για το οποίο μπορείτε να βρείτε έναν άλλο ανάδοχο και στην συνέχεια μια οικογένεια για να το υιοθετήσει. Θέλω έναν σκύλο που να έχει υποστεί τέτοια κακομεταχείριση, που κανείς να μη μπορεί να τα βγάλει πέρα μαζί του, που όλοι να έχουν παραιτηθεί απ’ αυτόν. Θέλω ένα σκύλο ο οποίος θα προορίζεται για ευθανασία, εαν δεν βρεθεί ένα πρόσωπο σαν εμένα για να τον υιοθετήσει. Μη βιάζεσθε, έχετε όλο τον χρόνο δικό σας. Περιμένετε μέχρι να μου βρείτε τον κατάλληλο σκύλο».

Αμέσως, η φίλη μου Lisa King η οποία έχει το Άσυλο του Colorado για collies μου απάντησε ότι είχε ακριβώς τον κατάλληλο σκύλο στο άσυλο. Ο σκύλος αυτός ήταν με την Lisa εδώ κι 8 μήνες και ήταν ένα από τα πιο κακοποιημένα collies που είχε συναντήσει ποτέ. Κι αυτό είχε σημασία επειδή δυό χρόνια νωρίτερα, η Lisa είχε ασχοληθεί και είχε κλείσει ένα μεγάλο puppy mill για collies. Σ’ αυτούς τους 8 μήνες, αυτός ο σκύλος επανήλθε από την φυσική κακομεταχείριση, αλλά η πνευματική του κατάσταση ήταν πέρα από κάθε προσέγγιση. Είχε κάνει μικρή πρόοδο όλο αυτό το διάστημα. Μετά από περίπου 6 μήνες, είχε κατορθώσει τελικά να παίξει μ’ ένα παιχνιδάκι. Σύντομα μετά από αυτό, ξαναβρήκε την φωνή της και γαύγισε για πρώτη φορά στα άλογα του γείτονα που κάλπαζαν.  

Δεχόταν τροφή από το χέρι της Lisa, μέσα από το κλουβί της, αλλά δεν επέτρεπε στην Lisa να την πλησιάσει, πολύ δε περισσότερο δεν πλησίαζε η ίδια την Lisa για κανένα λόγο. Η Lisa δεν μπορούσε καν να σταθεί δίπλα στην πόρτα του κλουβιού της όταν μάζευε τα σκυλιά μετά την εξάσκησή τους. Αυτός ο σκύλος δεν μπορούσε να περπατάει με λουρί. Η Lisa μου εξήγησε ότι, για να την κουμαντάρει ήταν ανάγκη να την στριμώξει σε μια γωνιά και να την πάρει αγκαλιά για να την μεταφέρει εκεί που χρειαζόταν να την πάει. Η Lisa μου έστειλε μια μικρή jpeg φωτογραφία του σκύλου. Άνοιξα το αρχείο και είδα ένα αδύνατο, σκληρότριχο collie, στο χρώμα της άμμου, που έμοιαζε κατατρομαγμένο μέσα στο κλουβί του. Είπα στην Lisa ότι ήταν ακριβώς αυτό που ζητούσα και μετά από πολλά σχέδια, η Babe έφθασε με αεροπλάνο από το Denver τον Δεκέμβριο του 1998.

Χωρίς αμφιβολία, η Babe ήταν μια από τις δυσκολότερες προκλήσεις που είχα ποτέ αντιμετωπίσει στην ζωή μου. Ο πρώτος μήνας μαζί της ήταν απίστευτα δύσκολος και για τις δυό μας. Έχω πει την ιστορία αυτή με λεπτομέρειες αλλού http://r-plusdogtraining.info/Babe/index.htm
 

Αστειεύομαι λέγοντας ότι η εκπαίδευση κι η επανένταξή της ήταν δυσκολότερη από το διδακτορικό μου. Αυτός ο πρώτος μήνας, εν τούτοις, δεν ήταν τίποτε άλλο παρά ένα αστείο. Συχνά αναρωτιόμουν εάν δεν είχαμε κάνει ένα τεράστιο λάθος αποκλείοντας την ευθανασία γι’ αυτήν. Ήταν δυστυχισμένη. 

Ήταν πραγματικά απόλυτα απρόσιτη, εγλωβισμένη σε μια φυλακή φόβου. Όταν αντιλήφθηκα το πώς ήταν, άρχισα να ερευνώ για τον αυτισμό. Διασκέδαζα με αυτά που ανακάλυψα. Προφανώς, μια μέγιστη υπέρβαση στην θεραπεία αυτιστικών παιδιών είναι η χρήση της συντελεστικής θεωρίας της μάθησης[*] (operant conditioning) και της θετικής ενίσχυσης, θεωρίες που έχουν αρχές και μεθόδους δανεισμένες κατά πολύ από την ίδια εργαλειοθήκη που χρησιμοποιούμε κι εμείς στην εκπαίδευση των σκύλων. Αυτό θα μπορούσα να δοκιμάσω να το κάνω. Αλλά ακόμη τα νέα δεν ήταν και πολύ παρηγορητικά για μένα προς το παρόν. Αυτό που επιθυμούσα ήταν μια συντόμευση του χρόνου ή μια μαγική σφαίρα. Ήρθα αντιμέτωπη με το γεγονός ότι έπρεπε να φέρω σε πέρας το project με τον δύσκολο τρόπο.

Η διαδικασία της απελευθέρωσης της Babe από το κλουβί του φόβου, ήταν μια εμπειρία η οποία με άλλαξε τρόπο που έφθανε πολύ μακρυά. Διαπέρασε τις σχέσεις μου με άλλους ανθρώπους, το επάγγελμά μου του δασκάλου και την προσδοκία μου από την ζωή, για να μην αναφερθώ στην εκπαίδευση των σκύλων. Ο ερχομός της σ’ εμένα, ήταν σαν μια από εκείνες τις παραβολές. Ένας αισιόδοξος μαθητής ανεβαίνει μέχρι την κορυφή του βουνού για να ρωτήσει τον ιερέα/μάγο «Ποιό είναι το νόημα της ζωής?». Ο ιερέας τότε, σαν απάντηση, στέλνει τον μαθητή του σε μια καταφανώς ανόητη αποστολή και μετά από μια βασανιστική διαδρομή όπου συνάντησε πολλές αντιξοότητες, ο μαθητής αντιλαμβάνεται ότι ήξερε το νόημα της ζωής όλο αυτό τον καιρό, αλλά δεν μπορούσε να το δει μπροστά στα μάτια του.

Όταν έφθασε η Babe, περνούσε το 98% της ημέρας κουβαριασμένη σε μια εμβρυϊκή θέση. Βρήκε μια γωνιά στο σπίτι και εκεί χώθηκε, προσπαθώντας να εξαφανισθεί μέσα από το πάτωμα. Η απλή ρουτίνα της διατροφής της και της φροντίδας να βγαίνει έξω 3 φορές για τις ανάγκες της, ήταν ένα μείζον εγχείρημα. Μπορεί να μπείτε στον πειρασμό να ονομάσετε την Babe άγριο ζώο, αλλά τα φυσιολογικά άγρια ζώα έχουν τουλάχιστον αυτο-εκτίμηση. Η Babe προφανώς είχε απογυμνωθεί απ’ αυτήν. Δεν είχε ιδέα ποιά ήταν. Αντιδρούσε λες κι επιθυμούσε να είχε πεθάνει. Πώς θα μπορούσα να πλησιάσω ένα ζώο σαν κι αυτήν?

Αποφάσισα να ταίζω την Babe με το χέρι. Το πρώτο βράδυ, άνοιξα μια κονσέρβα τροφής για σκύλους και την ζύμωσα σε μικρά μπαλλάκια. Ευτυχώς, η Lisa είχε διδάξει την Babe να παίρνει τροφή απλο το χέρι της τους 8 μήνες που την είχε μαζί της. Με κάθε μικρή μπαλλίτσα που της έδινα, χτυπούσα μαλακά την γλώσσα μου πάνω στον ουρανίσκο μου έτσι όπως την κατάπινε. Το σχέδιό μου ήταν να χρησιμοποιήσω την συντελεστική θεωρία (operant conditioning) και την θετική ενίσχυση για να επικοινωνήσω μαζί της. Ήταν φανερό ότι, η συνήθης διαδικασία εξημέρωσης – με την χρήση της προσέγγισης «laissez faire» - απέδωσε στην Lisa ελάχιστα με την Babe. Έπρεπε να κάνω κάτι πολύ περισσότερο επιθετικό και άμεσο και προσχεδιασμένο.

Το δεύτερο βράδυ άρχισα να «εκπαιδεύω» την Babe, να επικοινωνώ μαζί της, πραγματικά. Αυτό το ονομάζουμε «clicker training» αλλά στην πραγματικότητα είναι ένας πολύ δυνατός τρόπος να επικοινωνήσεις με ένα άλλο άτομο. Το σχέδιό μου ήταν να διαμορφώσω και να ενισχύσω όποιες συμπεριφορές θα μου πρόσφερε η Babe, αποσκοπώντας στο να δώσω πίσω στην Babe την ζωή της. Δεν μου προσέφερε πολλά.

Είχε βγάλει το κεφάλι της έξω από το σφιχτό κουβάριασμα του σώματός της, επειδή περίμενε ότι θα φάει. Πλησίασα πολύ, εξαναγκάζοντάς την να με αντιμετωπίσει. Αντέδρασε με το να κουνάει το κεφάλι της πίσω-μπρός σε ένα τόξο, προσπαθώντας να αποφύγει μετωπική επαφή μαζί μου. Στην διάρκεια αυτής της τοξοειδούς κίνησης, εν τούτοις, με αντίκρυσε άμεσα για μια σύντομη στιγμή. Όταν έγινε αυτό, ακριβώς την στιγμή που το κεφάλι της με αντιμετώπιζε, έκανα το κλικ. Αμέσως μετά το κλικ, της έδωσα μια μικρή μπαλλίτσα τροφής.

Μετά, παρακολούθησα ένα θαύμα να ξετυλίγεται. Μετά από μόνον 4 κλικ, το κεφάλι της Babe είχε σταματήσει να κουνιέται. Αντί γι’ αυτό, με αντίκρυσε, με ατένισε. Εξακολούθησα να ενισχύω αυτή την στάση με κλικ και μετά τροφή. Ήταν πολύ εύκολο κι αποφάσισα να γίνω..... πλεονέκτης. Πίεσα περισσότερο. Όταν σταμάτησε να πηγαινοέρχεται το κεφάλι της, ανέλαβαν δράση τα μάτια της. Ανοιγόκλειναν και στριγογύριζαν μέσα στις κόγχες, προσπαθώντας γι’ άλλη μια φορά να με αποφύγει. Έκανα κλικ σ’ εκείνη την σύντομη στιγμή που τα μάτια της ευθυγραμμίστηκαν με την μύτη της, κοιτώντας ίσια σ’ εμένα. Τα μάτια της σταμάτησαν να στριφογυρίζουν μόλις μετά από μερικά κλίκ. Κοίταζε ακόμη κάτω, βλέποντας πιθανώς μόνο τα πόδια μου που ήταν σταυρωμένα έτσι όπως καθόμουν μπροστά της. Προχώρησα περισσότερο. Κανείς δεν έχει εκπλαγεί περισσότερο από μένα, όταν την κατάφερα να με κοιτάζει κατ’ ευθείαν στα μάτια μέσα στα επόμενα 15 λεπτά.

Όποιος γνωρίζει ο,τιδήποτε γύρω από την συμπεριφορά των ζώων, μπορεί να εκτιμήσει πόσο δύσκολο θα ήταν για την Babe να με κοιτάζει ίσια στα μάτια. Στην γλώσσα των σκύλων, όπως συμβαίνει και στα περισσότερα θηλαστικά, η άμεση οπτική επαφή μπορεί να σημαίνει απειλή, ειδικά μεταξύ αγνώστων όπως ήμουν εγώ κι η Babe. Επί πλέον, η Babe είχε μόνον αντιδράσεις πλήρους αποστροφής με τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανομένων των καλοπροαίρετων ανθρώπων που προσπαθούσαν να την βοηθήσουν. Η Babe δεν είχε την παραμικρή ιδέα για ποιό λόγο την πίεζαν να κάνει πράγματα και προσπαθούσαν να την πιάσουν και να την πάνε βόλτα τριγύρω. Όταν η Lisa, μετέφερε την Babe εκτός του ασύλου για πρώτη φορά, η Babe ούρησε κι έκανε εμετό, καθώς η Lisa πήγαινε προς το φορτηγάκι της. Αλλά αυτό το απόγευμα, όταν τα μάτια της Babe κλειδώθηκαν στα δικά μου, ήταν αβέβαια, διστακτικά, αλλά είχαν μια έκφραση περιέργειας, ακόμη ίσως κι εμπιστοσύνης, αλλά όχι φόβου.

Αυτά ήταν και τα πρώτα βήματα του μεγάλου ταξιδιού μου με την Babe. Ίσως να ακούγεται μελοδραματικό το να πω ότι η Babe άλλαξε την ζωή μου. Εάν η Babe ήταν εύκολη να την δαμάσω, πιθανώς θα είχα μάθει πολύ λίγα. Όπως και στην παραβολή, το εγχείρημα που μου ανατέθηκε με κρατούσε αμείλικτα σε ένα ίσιο και στενό μονοπάτι. Ήθελα να κόψω δρόμο στην διάρκεια της διαδρομής, αλλά η Babe δεν θα το ανεχόταν.

Το έπος μου μαζί της, φαίνεται εξωτερικά σαν ένα εγχειρίδιο για την εκπαίδευση σκύλων. Ήταν κάτι πολύ, πολύ περισσότερο. Παρά τις πολλές προσπάθειες από πλευράς μου να αποφύγω τα προφανή μαθήματα που η Babe προσπαθούσε να μου διδάξει, η ατίθαση συμπεριφορά της Babe με εξανάγκασε να συγκεντρωθώ στην ψυχή της που ήταν χαμένη. Δεν πίστευα καλά-καλά σ’ αυτό που έκανα, όταν το ξεκίνησα. Ο ανεξιχνίαστος αριθμός θανάτων τελείως φυσιολογικών σκύλων κάθε μέρα, κάθε μήνα, κάθε χρόνο, στα άσυλα ζώων σ’ ολόκληρη την χώρα και σ’ όλο τον κόσμο, αποδεικνύει ότι τηρείται σειρά προτεραιτότητας βάσει της σοβαρότητας των περιστατικών. Παρ’ όλα αυτά, εγώ βρίσκομαι εδώ να ξοδεύω χρόνια από την ζωή μου στην προσπάθεια να πλησιάσω έστω κι ένα από αυτά τα σκυλιά.

Η Babe μου δίδαξε δυό μαθήματα. Το πρώτο μάθημα ήταν να έχω μια θετική προσέγγιση στην ζωή και σ’ όλες τις δραστηριότητές και τις σχέσεις μου, μέσα σ’ αυτήν. Η γλώσσα μας είναι ξέχειλη από απλές εκφράσεις του τύπου «πιάνεις περισσότερες μύγες χρησιμοποιώντας μέλι παρά ξύδι» ή «η δύναμη της θετικής σκέψης», αλλά είναι δύσκολο να επιτύχεις τους στόχους που οι εκφράσεις αυτές κωδικοποιούν. Δεν πρόκειται για δωροδοκία των άλλων ώστε να τα βολέψεις μαζί τους ή για να πάρεις αυτό που θέλεις απ’ αυτούς. Δεν πρόκειται για το να γίνεις λαπάς προκειμένου να αποφύγεις να έρθεις σε σύγκρουση με τους άλλους. Αλλά πρόκειται για μια φιλοσοφία ζωής.

Η Karen Pryor συσχετίζει μια καυστική ιστορία στο κλασσικό της βιβλίο “Don’t shoot the dog”, μια πραγματεία για την συντελεστική θεωρία της μάθησης (operant conditioning). Μας διηγείται πώς «εκπαίδευσε» την πάσχουσα, ηλικιωμένη, χήρα μητέρα να αντικρύσει την ζωή περισσότερο θετικά. Στην μακροσκελή τηλεφωνική της συνομιλία με την μητέρα της, η Pryor ενίσχυε τα αισιόδοξα στοιχεία που της πρόσφερε η μητέρα της, με μια απάντηση ζωηρή και γεμάτη ενδιαφέρον. Όταν η μητέρα της παραπονιόταν για τις πολλές και πραγματικές ταλαιπωρίες που αντιμετώπιζε, η Pryor αντιδρούσε με σιωπή. Σιγά-σιγά, η συνομιλία με την μητέρα της γέμισε με μία συνεχώς αυξανόμενη αισιοδοξία αντί για απαισιοδοξία.

Μιά φορά, εξήγησα σ’ έναν συνάδελφο την αρχή της χρήσης θετικής ενίσχυσης στους σκύλους. Η αντίδρασή του ήταν “So! You f*** with their minds.” Μπορείτε να το διαβάσετε όπως εσείς θέλετε! Εγώ ξέρω ότι πολύ σύντομα, η ζωή γεμίζει με πλούσιους.

Το άλλο μάθημα που η Babe μου δίδαξε ήταν μια βαθειά κατανόηση της απροϋπόθετης αγάπης. Όλοι μας πετάμε αυτή την λέξη σε σχέση με τα κατοικίδιά μας. Ασφαλώς, όλοι μας έχουμε μια καθολική ανάγκη για απροϋπόθετη αγάπη, αλλά τόσο πολύ λίγοι από εμάς είμαστε ικανοί να την προσφέρουμε. Υποθέτω, ότι αυτός είναι ο λόγος που στρεφόμαστε στα ζώα γι’ αυτήν. Αφού είχα κοντά μου την Babe περίπου ένα χρόνο, παρατήρησα κάτι περίεργο. Άνθρωποι οι οποίοι ισχυρίζονταν ότι έχουν μια ιδιαίτερη κατανόηση των ζώων, εξέφραζαν μια κατηγορηματική δυσαρέσκεια για την Babe. Ένα πρόσωπο που συχνά μου έλεγε πώς τα κατάφερνε καλλίτερα με τα ζώα παρά με τους ανθρώπους, συνάντησε την Babe κι αργότερα μου εξομολογήθηκε ότι δεν κατάλαβε «τι είδε» στην Babe.

Τελικά, κατέληξα στο τι συνέβαινε. Η Babe ήταν τόσο καταληστευμένη από την ψυχή της, ώστε δεν είχε απολύτως τίποτα να προσφέρει σε κάποιον. Συνέχιζε να τρέχει με άδειο ρεζερβουάρ. Εξ άλλου, δεν προσπάθησε να γεμίσει αυτό το κενό απαιτώντας αγάπη και προσοχή –πράγμα που είναι κάτι που προσφέρει κάποιος. Αντιθέτως, συγκέντρωσε ό,τι ελάχιστο της είχε απομείνει για να ζήσει και με μανία το προστάτευε από όλους. Όταν κοίταζε οποιον την απειλούσε, τα μάτια της ήταν απολύτως άδεια, ανέκφραστα. Είχε ένα βλέμμα αλλόκοτο, ανησυχητικό και διαπεραστικά προσηλωμένο. Οι φτωχοί άνθρωποι δεν υποφέρουν να αντιμετωπίσουν αυτό το κενό. Κι εγώ η ίδια έπρεπε να ξεπεράσω τις δικές μου προσωπικές ανάγκες, προκειμένου να πλησιάσω την Babe και να της δώσω έναν λόγο για να ζήσει. Αυτή η αξίωση του ότι δέχομαι την Babe χωρίς προϋποθέσεις, χωρίς προσδοκία ανταπόδοσης, ήταν από τις μεγαλύτερες προκλήσεις που αντιμετώπισα στην σχέση μου με την Babe.

Πέντε χρόνια αργότερα, η Babe είναι πολύ καλλίτερα και το ίδιο είμαι κι εγώ. Ποτέ δεν θα γίνει ένα φυσιολογικό σκυλί, αλλά τώρα μπορεί να λειτουργεί έτσι ώστε να μοιάζει με φυσιολογικό σκύλο. Εκφράζει την χαρά της ζωής κάθε μια ημέρα ξεχωριστά. Τα προηγούμενα δυο χρόνια, μπόρεσε ακόμη και να προσφέρει στοργή. Είναι μια έμπνευση για όλους όσοι την συνάντησαν στις παλιές της ημέρες, έτσι λοιπόν έχει αγγίξει περισσότερες ζωές από την δική μου. Ζεί την δραστήρια ζωή ενός σκύλου εργασίας, σε συντροφιά με μένα και είναι ένα αξιόλογο μέλος της αγέλης της, ανθρώπων και σκύλων, πράγμα που είναι και το μοναδικό που ήθελε ποτέ.

© Catherine Toft 2007

[*] η διαδικασία μάθησης όταν μια αντίδραση ενισχύεται μέσω αμοιβών και είναι περισσότερο πιθανό να επαναληφθεί στο μέλλον.

ourdogs.gr