H Ψυχολογία στην Εκπαίδευση του Σκύλου

Γνωρίζουμε ότι υπάρχουν άπειρες μέθοδοι εκπαίδευσης σκύλων. Από λιχουδιές μέχρι ηλεκτρικά κολάρα τα οποία έχουν χρησιμοποιηθεί και φέρουν κάποια απόδοση επιτυχίας. Υπάρχουν και εκπαιδευτές οι οποίοι συνιστούν μόνο την θετική μέθοδο και που προσπαθούν να μην αφήνουν τον σκύλο τους να κάνει λάθη.

Κάποιοι από αυτούς έχουν υιοθέτηση την μέθοδο “clicker training” για να γεφυρώσουν μια πράξη με επιβράβευση. Όμως τίποτα δεν έχει ξεπεράσει την αυθεντική, ειλικρινή, well–timed προφορική επιβράβευση και το χάδι.

Σε αντίθεση με τους ‘θετικούς εκπαιδευτές’ υπάρχουν και αυτοί που συνδυάζουν την επιβράβευση με την διόρθωση στην εκπαίδευση. Κάποιοι από αυτούς τους εκπαιδευτές προσπαθούν να δημιουργήσουν μια ατμόσφαιρα όπου ο σκύλος δεν θα έχει την δυνατότητα να κάνει λάθος. Με αυτόν τον τρόπο ελαχιστοποιούν την ποσότητα διόρθωσης.

Πιστεύω ότι, το πώς εκπαιδεύεις ένα σκύλο εξαρτάται από το τελικό ‘προϊόν’ που επιθυμείς. Σίγουρα οι ικανότητες, η ακρίβεια, η αξιοπιστία και η ταχύτητα με την οποία ένας σκύλος εκτελεί θα διαφέρει ανάλογα με τον τρόπο εκπαίδευσης. Ένας σκύλος που έχει μάθει να φέρνει μία μπάλα στα παιδιά δεν είναι το ίδιο με ένα σκύλο που έχει μάθει να ‘φερμάρει’ στο κυνήγι. Ενώ και τα δύο σκυλιά έχουν μάθει να ‘επαναφέρουν’, το τελικό αποτέλεσμα είναι διαφορετικό.

Η εκπαίδευση όμως, η οποία βασίζετε σε μία δυνατή, αγαπημένη σχέση, βασισμένη στον σεβασμό μεταξύ εκπαιδευτή και σκύλου, όπου η μάθηση είναι δίκαιη και ευχάριστη είναι αυτή που φέρνει το μεγαλύτερο αποτέλεσμα. Ο σκοπός μας είναι να δημιουργούμε ένα ακριβής, αξιόπιστο, σκεφτόμενο σκύλο, ο οποίος είναι περήφανος και χαρούμενος για την δουλειά του και που θα εκτελεί κάτω από όλες τις συνθήκες.

Εδώ θα χρειαστούμε λοιπόν, το πιο ισχυρό εργαλείο ενός εκπαιδευτή. Τη δυνατότητα να ‘διαβάζει’ τον σκύλο. Από την στιγμή που τα σκυλιά μας δεν μιλάνε την ανθρώπινη γλώσσα, εμείς πρέπει να μάθουμε την δική τους. Αυτό λέγετε, ‘διαβάζοντας τον σκύλο’. Αυτή η δυνατότητα είναι που ξεχωρίζει τον καλό εκπαιδευτή από τον εξαιρετικό. Συχνό λάθος μη- έμπειρων εκπαιδευτών είναι να νομίζουνε ότι η εκπαίδευση ενός σκύλου βασίζετε στο να δίνουμε εντολές, ενώ πραγματικά βασίζετε στον να ακούμε για αντιδράσεις.

Τα παρακάτω είναι μια λίστα ψυχολογικών χαρακτηριστικών όσο αφορά τα σκυλιά και την σχέση τους με την εκπαίδευση.

1. Τα Σκυλιά Κάνουν Πάντα αυτό που τους Συμφέρει
Αυτό είναι ίσως μία από τις βασικότερες αντιλήψεις – ιδέες πάνω στην εκπαίδευση σκύλων.
Ο σκύλος θα συνεχίσει μια συμπεριφορά μέχρι να του γίνει, μη – ευχάριστη.

2. Τα Σκυλιά είναι ‘Situational’
Τα σκυλιά σε σύγκριση με τον άνθρωπο δεν ‘γενικεύουν’ καταστάσεις εύκολα.Με άλλα λόγια, ο σκύλος μαθαίνει να εκτελεί μέσα στο πλαίσιο του περιβάλλοντος του. Όταν λέμε ότι αυτός ο σκύλος είναι ‘έξυπνος’, εννοούμε ότι αυτός ο σκύλος έχει την δυνατότητα να ‘γενικεύει’ καταστάσεις πιο γρήγορα από κάποιο άλλο σκύλο.

3. Όταν τα Σκυλιά Μαθαίνουν Κάτι το Εκτελούν Αργά στην Αρχή
Αυτή η αντίληψη ισχύει τόσο για τον άνθρωπο, όσο και για τον σκύλο. Όταν ο σκύλος μαθαίνει να βάζει το σώμα του στην θέση ‘κάτω’, το κάνει αργά και δοκιμαστικά στην αρχή. Με την πάροδο του χρόνου, με επανάληψη και υπομονή η ενέργεια γίνετε με μεγαλύτερη ταχύτητα. Ποτέ δεν βιάζουμε ένα σκύλο που μαθαίνει. Αντίθετα του δίνουμε χρόνο να σκεφτεί. Ο χρόνος που χρειάζεται από την στιγμή που θα ακούσει την εντολή ή θα δει το σινιάλο, μέχρι την στιγμή που θα αρχίσει την αντίδραση, λέγεται ‘χρόνος επεξεργασίας’.

Η κάθε φυλή έχει διαφορετικούς χρόνους επεξεργασίας. Ενώ ο κάθε σκύλος έχει τον δικό του διαφορετικό χαρακτήρα, τα ‘Sporting’ και ‘Herding’ σκυλιά έχουν γρηγορότερους χρόνους επεξεργασίας από ότι τα ‘Hounds’ και τα ‘Terriers’. Πολλές φορές τα σκυλιά με χαμηλότερο χρόνο επεξεργασίας, χαρακτηρίζονται ως ‘χαζά’ ή ‘ξεροκέφαλα’ από μη- έμπειρους εκπαιδευτές, ενώ στην ουσία χρειάζονται παραπάνω χρόνο για να σκεφτούν.

4. Τα Σκυλιά Λύνουν Προβλήματα
Τα σκυλιά είναι σίγουρα ικανά να λύσουν προβλήματα και η δουλειά του εκπαιδευτή είναι να χρησιμοποιεί μεθόδους εκπαίδευσης που ενθαρρύνουν και ανταμείβουν πρωτοβουλία και σκέψη.

5. Τα Σκυλιά Μαθαίνουν Μέσο ‘Δοκιμασίες και Λάθη’
O σκύλος που θα βγάλει το μπαλάκι κάτω από τον καναπέ, ο σκύλος που θα κατά την διάρκεια της ανιχνεύσεις θα γυρίσει πίσω στο σημείο όπου διασταυρώνονται τα ίχνη για να βρει το σωστό, ο σκύλος οδηγός τυφλών που θα βρει κλειστό τον δρόμο τον οποίο χρησιμοποιεί και θα πρέπει να διαλέξει εναλλακτικό. Τα σκυλιά είναι ικανά να λύσουν προβλήματα εάν τους δοθεί η ευκαιρία. Αποδεικνύει, ότι τα σκυλιά μαθαίνουν μέσο ‘δοκιμασιών και λάθη’ και ότι δεν υπάρχει λόγος να διορθώνουμε ή να εμποδίζουμε ένα ειλικρινής λάθος.

Αν πιστεύουμε σε αυτό, τότε θα πρέπει να είμαστε πρόθυμοι να επιτρέπουμε το λάθος. Οι εκπαιδευτές που εμποδίζουν τα σκυλιά τους από το να κάνουν λάθη, παρεμβαίνουν στην μάθηση του σκύλου. Δεν υπάρχει λόγος να φοβόμαστε ότι, αν αφήσουμε τον σκύλο μας να κάνει ένα ειλικρινής λάθος, θα μάθει να εκτελεί το λάθος. Έχει αποδειχτεί ότι οι συμπεριφορές που
δεν ανταμείβονται, εξαλείφονται.

Εφόσον ο σκύλος έχει κίνητρα και προσπαθεί να κάνει αυτό που του ζητήθηκε, όλα τα λάθη είναι ειλικρινής και δεν θα έπρεπε να αποθαρρύνουν. Δίνοντας στον σκύλο την ευκαιρία να κάνει λάθος, του μαθαίνουμε να παίρνει πρωτοβουλίες. Αντίθετα, διορθώνοντας ειλικρινή λάθη που κάνει ο σκύλος εμπνέει φόβο / ανασφάλεια αποτυχίας στο σκύλο.

6. Η Συμπεριφορά Προηγείται της Μάθησης
Τα σκυλιά συχνά εκτελούν μια συμπεριφορά πολύ πριν καταλάβουν τι είναι και γιατί το κάνουν. Όσο περισσότερο φυσική είναι μια συμπεριφορά τόσο πιο πιθανό είναι να συμβεί. Οι εκπαιδευτές πρέπει να έχουν την ικανότητα ξεχωρίζουν συμπεριφορές που παροτρύνονται με σκεφτόμενη κατανόηση και συμπεριφορές που εκτελούνται σε συγκεκριμένη στιγμή, στη σωστή στιγμή αλλά δεν είναι βασισμένες στην νοητική σκέψη.

Όταν θεωρούμε ότι ο σκύλος έχει καταλάβει κάτι επειδή το έκανε εχτές υπάρχει ρίσκο. Επειδή ο σκύλος έκανε / δείχνει μια συμπεριφορά δεν σημαίνει ότι έχει ‘μάθει’ την συμπεριφορά. Το ρίσκο εδώ είναι, ότι μπορεί άδικα να διορθώσουμε ένα σκύλο ο οποίος
δεν έχει καταλάβει γιατί διορθώνετε ή πώς να αποφύγει την διόρθωση. Αυτό καταστρέφει την σχέση και την εμπιστοσύνη μεταξύ σκύλου και εκπαιδευτή / ιδιοκτήτη.

Πώς λοιπόν γνωρίζουμε ότι είναι δίκαιο να διορθώσουμε το σκύλο? Ο σκύλος διορθώνετε μόνο όταν έχει καταλάβει την αντίδραση στην εντολή που του δόθηκε και έχει αποφασίσει να μην την εκτελέσει. Πώς καταλαβαίνουμε όταν ο σκύλος έχει καταλάβει μια εντολή?

Η Εξέταση (Proofing) φέρνει την Κατανόηση
Proofing είναι μια τεχνική που μαθαίνει και εξετάζει την κατανόηση ενός σκύλου πάνω σε μια συμπεριφορά. Μαθαίνουμε ένα σκύλο την εντολή,‘κάτω’, προσελκύοντας τον με λιχουδιά ή παιχνίδι στην κατάλληλη θέση. Μετά από ένα αριθμό επαναλήψεων ο σκύλος εκτελεί το ‘κάτω’ με εντολή. Αλλά, ο σκύλος δεν έχει μάθει κάτω από ποιες συνθήκες πρέπει να εκτελέσει το ‘κάτω’.

Που πρέπει να ξαπλώσει ‘κάτω’?
Πόσο χρονικό διάστημα πρέπει να παραμείνει ‘κάτω’?
Μπορεί να σηκωθεί αν περάσει άλλος σκύλος?

Όλες αυτές οι καταστάσεις είναι εξεταστικές (proofs). Παίρνουμε ένα σκύλο που μόλις έχει μάθει την εντολή ‘κάτω’ και τον φέρνουμε αντιμέτωπο με ένα πρόβλημα. Ένας άνθρωπος περνάει από μπροστά κρατώντας ένα σάντουιτς και ο σκύλος αρχίζει να σηκώνετε. Ο σκύλος δεν ξέρει ότι δεν πρέπει να σηκωθεί γιατί κανείς δεν του έχει δείξει τι να κάνει αν είναι σε μια θέση ‘κάτω’ και ένα σάντουιτς περνάει από μπροστά του!

Δεν είναι σωστό να τον διορθώσουμε για κάτι που δεν έχει μάθει. Σε αυτήν την περίπτωση, ο σκύλος τοποθετείτε στην αρχική θέση (repositioned) και επιβραβεύετε γιατί είναι πάλι στην θέση ‘κάτω’. ‘Ένας σκύλος που κάνει ένα ειλικρινές λάθος στην διάρκεια του proofing πρέπει να βοηθάτε, πότε να διορθώνετε.

Μέσα από δοκιμασίες και λάθη, ο σκύλος μαθαίνει πότε πρέπει να παραμείνει στην θέση ‘κάτω’ και πότε μπορεί να σηκωθεί. Η εξέταση πρέπει να γίνετε κάτω από πολλές διαφορετικές συνθήκες και τοποθεσίες. Αργότερα, όταν ο σκύλος έχει μάθει την εντολή και αποφασίζει να σηκωθεί, τότε η διόρθωση επιτρέπετε και είναι δικαιολογημένη.

7. Τα Σκυλιά Μαθαίνουν Καλύτερα ότι Ανακαλύπτουν
Η εμπειρία μας δείχνει ότι, οτιδήποτε ο σκύλος μαθαίνει από μόνος του, το μαθαίνει γρηγορότερα και συγκρατεί την πληροφορία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από ότι αν του το προσπαθούσαμε να του το δείξουμε εμείς. Όποτε είναι δυνατό, προσπαθώ να παρακινώ τον σκύλο να δημιουργήσει μια πράξη μόνος του, την οποία εγώ μπορώ να επιβραβεύσω. Ο μυς της μνήμης (muscle memory) θα είναι μεγαλύτερος.

Όταν μαθαίνουμε ένα σκύλο την εντολή ‘κάτσε’, θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε το χέρι μας να τον βάλουμε στην θέση και να τον επιβραβεύσουμε ή κρατήσουμε ένα παιχνίδι / λιχουδιά / το χέρι μας, πάνω από το κεφάλι του μέχρι να κάτσει και μετά να τον επιβραβεύσουμε. Η εμπειρία μου λέει ότι μαθαίνει πιο γρήγορα να αντιδρά στην εντολή ‘κάτσε’,όταν το κάνει μόνος
του εξαρχής.

Αν και δεν είναι πάντα δυνατό να αφήνουμε τον σκύλο να ανακαλύψει από μόνος του αυτό που προσπαθούμε να του δείξουμε, όσο περισσότερο προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μικρά ‘προβλήματα’ για να λύσει, τόσο πιο γρήγορα θα μάθει, με ευχαρίστηση και θα είναι περήφανος και γεμάτος αυτοπεποίθηση.

Η ‘W’ Καμπύλη Μάθησης
Με την πάροδο του χρόνου, παρατηρώντας σκύλους να λύνουν προβλήματα και να μαθαίνουν έχει παρατηρηθεί ένα πρότυπο στην μάθηση. Το πρότυπο αυτό ονομάστηκε ‘W Καμπύλη Μάθησης’, (W Learning Curve) γιατί αν καταγράψουμε τις σωστές αντιδράσεις ενός σκύλου μοιάζουν με ένα “W”.

Η “W” καμπύλη μάθησης φαίνετε όταν ξεκινάει η εξεταστική περίοδος.Ας πάρουμε για παράδειγμα ένα σκύλο που μαθαίνει κάτω από ποιες συνθήκες πρέπει να εκτελέσει το ‘κάτω – μείνε’. Καθώς αρχίζει η εξεταστική περίοδος, ο σκύλος κάνει λάθη (για τα οποία δεν διορθώνετε αλλά re-positioned.). Αυτό είναι το πρώτο πόδι του “W”.

Μετά από κάποιες προσπάθειες ο σκύλος αρχίζει να βελτιώνετε και φαίνετε να καταλαβαίνει. Αυτό είναι το δεύτερο πόδι του “W”. Τότε, καθώς ο εκπαιδευτής αρχίζει να ενθουσιάζετε για την πρόοδο του σκύλου, ο σκύλος αρχίζει ανάδρομη φορά. Αυτό είναι το τρίτο πόδι του “W”.

Καθώς ο εκπαιδευτής αρχίζει να πιστεύει ότι η μέθοδος αυτή ίσως να μην είναι αποτελεσματική, ο σκύλος αρχίζει να βελτιώνετε γρήγορα και τώρα δείχνει να κατανοεί με αυτοπεποίθηση. Αυτό είναι και το τελευταίο πόδι του “W”.

Το Οροπέδιο Πέμπτης Εβδομάδας
Θυμάμαι να μπαίνω στο γραφείο, και να λέω στον καθηγητή μου, «Η Νέρα, δεν κάνει τίποτα! Τα ξέχασε όλα! Ο.Κ. δεν ήταν και πολλά…πάμε και δεξιά…αλλά δεν έχει σημασία, σημασία έχει ότι δεν κάνει τίποτα!» Εκείνος γέλασε και με φώναξε κοντά του.

Λοιπόν, η συμπεριφορά αυτή είναι περισσότερο εμφανές όταν δουλεύουμε με πρόθυμα, γεμάτο κίνητρο σκυλιά που ξαφνικά σε κοιτούν με ένα άδειο βλέμμα, για αντίδραση σε μια εντολή που μέχρι τώρα φαινόταν απλή. Μερικές φορές, φαίνονται να είναι μπερδεμένα αλλά τις περισσότερες φορές το βλέμμα τους είναι άδειο. Τι έγινε λοιπόν?

Η θεωρία λέει, ότι όταν ο σκύλος μαθαίνει κάτι, οι πληροφορίες πηγαίνουν στο προσωρινό τμήμα της μνήμης και μεταφέρονται στο μόνιμο τμήμα της μνήμης περίπου μετά από 35 ημέρες. Όταν οι πληροφορίες είναι σε διακίνηση, ο σκύλος δεν μπορεί να τις θυμηθεί. Τα οροπέδιο φαίνετε να διαρκεί από 1-2 ημέρες μέχρι 2 εβδομάδες με μέσο όρο την 1 εβδομάδα.

Σε αυτήν την περίοδο το πιο ωραίο είναι ότι, αν δεν συνεχίσουμε την εκπαίδευση, οι πληροφορίες επιστρέφονται και συνεχίζουμε από εκεί! Αυτό που πρέπει να θυμόμαστε είναι να μην διορθώνουμε τον σκύλο σε αυτήν την περίοδο γιατί θα καταστρέψουμε την αυτοπεποίθηση του και την εμπιστοσύνη του σε εμάς. Το οροπέδιο της πέμπτης εβδομάδας του σκύλου το συναντάμε σε όλες τις ασκήσεις.

Επίλογος
Θα ήθελα να βάλετε τον εαυτό σας στην θέση ενός σκύλου. Πώς φαντάζεστε την σχέση σας με τον ιδιοκτήτη και φίλο σας? Η καλή εκπαίδευση ενός σκύλου είναι συνεπής. Δουλεύουμε συνεχώς για να αναπτύσσουμε μια δίκαιη και τίμια σχέση με τον σκύλο μας. Έχοντας τα παραπάνω υπόψη μας και γνωρίζοντας ότι υπάρχουν άπειροι μέθοδοι εκπαίδευσης, ποιο είναι το αποτέλεσμα που ζητάμε? Αν ζητάμε να δουλεύουμε στο πλάι ενός σκεφτόμενου, εργαζόμενου γεμάτο αυτοπεποίθηση, σκύλο, ο οποίος νιώθει ασφαλής και από τον οποίο ξέρουμε ότι μπορούμε να εξαρτόμαστε, τότε σίγουρα η μέθοδος η οποία θα διαλέξουμε έχει σημασία.

Lara Guide Dog School - copyright reserved

Πηγές:
1. The International Guide Dog Federation of Guide Dog Schools for the Blind
2. Lincoln University, research papers, Mind of the Dog
3. Efthalia Stavoravdi - Research thesis
4. Diane Bauman - Beyond Basic Dog Training